Jan Verhagen – Romeinse waterwerken in de Rijn-Maas delta

Heel lang is gedacht dat de IJssel tussen Westervoort en Doesburg de door de Romeinen gegraven Drususgracht was. Spreker komt aan de hand van o.a. veldonderzoek tot de conclusie dat het verbeteren van de route via de Utrechtse Vecht veel aannemelijker is. Waarop hij dit baseert, zal hij in zijn lezing beargumenteerd uit de doeken doen.
De ligging van de befaamde Drususgracht(en) is een belangrijk onderdeel van het promotieonderzoek dat de spreker heeft uitgevoerd naar de Romeinse waterwerken. Hieronder verstaan we kanalen, dammen, havenwerken, kades e.d., kortom de hele kunstmatige infrastructuur voor het transport van goederen en personen over het water. Deze infrastructuur speelde ook een belangrijke rol bij de vroeg-Romeinse pogingen om Noord-Germanië te onderwerpen. Vanaf ca. 45 na Chr. wordt de Rijn als Rijksgrens geconsolideerd, die we aanduiden met limes.
Het veldonderzoek van de spreker heeft zich toegespitst op de dam en kanalen van Drusus, met name op twee locaties. De eerste is de Bijland bij Herwen met de verspoelde resten van het castellum Carvium. Door booronderzoek zijn rivierlopen van omstreeks de Romeinse tijd ontdekt. Bij vervolgonderzoek in het kader van de Unesco-nominatie van de limes zijn hier twee vindplaatsen uit de Romeinse tijd ontdekt. Het tweede veldonderzoek is uitgevoerd in het gebied van de Utrechtse Vecht. Het onderzoek concentreerde zich op een stuk van de Vecht dat mogelijk teruggaat op een Romeins kanaal. Met enkele honderden grondboringen en C14-datering van opgeboorde monsters is de ontwikkeling van dit stuk van de Vecht in beeld gebracht.
Ook de rol van het Romeinse castellum van Arnhem-Meinerswijk zal aan de orde komen. Waarom werd het al zo vroeg op deze plek gebouwd? En wat was eigenlijk de Romeinse naam van dit castellum? Mede aan de hand van andere resultaten, zoals het kanaal van Corbulo en het vermoedelijke Mare-kanaal, geeft spreker een overzicht van het transportnetwerk over water in de vroeg-, midden- en laat-Romeinse tijd. Ook de aansluiting van de resultaten van het veldonderzoek op de teksten van Romeinse geschiedschrijvers komt in de lezing aan bod.

Opties voor de kanalen van Drusus. Samen met de Dam van Drusus bij de toenmalige splitsing van Rijn en Waal moest dit een vaarroute naar het noorden opleveren. Deze route speelde een belangrijke rol bij de Romeinse pogingen om Noord-Germanië te onderwerpen.

Jan Verhagen is archeoloog en bioloog. Hij voert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam een promotieonderzoek uit naar de Romeinse waterwerken in de Rijn-Maas delta. Dit is een onderzoek op het grensvlak van bodemkunde en archeologie.

De lezing, die op 10 april 2019 in De Molenplaats te Arnhem werd gegeven, was druk bezocht.
In  een helder betoog, ondersteund met mooie illustraties, wist Jan aannemelijk te maken hoe tijdens de Romeinse expansie de waterwegen werden aangepast.