Door Fred van den Beemt

Toen wij tijdens onze vakanties door Bretagne reisden, viel het ons op dat verschillende Bretonse gemeenten in hun vlaggen en gemeentewapens een -vaak vereenvoudigde- afbeelding van een dolmen of menhir verwerkt hebben. Na zo’n ontdekking let je extra op of dit gebruik in meer gemeenten voorkomt. Deze vraag werd al snel positief beantwoord. In Bretagne, maar ook elders in West-Europa moet het in het begin van de vorige eeuw een wijdverbreid gebruik zijn geweest om megalieten af te beelden op gemeentewapens en vlaggen maar ook als onderdeel van reclame, bv. op de verpakkingsdoosjes van camembert, chocola, e.d.

Al speurend naar gegevens over de wapenschilden en vlaggen bemerk je dat megalithische monumenten op gemeentelijke wapens in Portugal, Spanje en Duitsland voorkomen.  Opmerkelijk is het, zover het onderzoek reikt, dat er geen gemeentewapens met megalieten te vinden zijn in België, Ierland, Groot-Brittannië en Denemarken (waar toch 10.000 dolmens staan). Daarentegen komen gemeentewapens met megalieten in ons buurland Duitsland veelvuldig voor. Kijken we naar ons eigen land dan is er op dit moment slechts één gemeentewapen ‘in gebruik’ met een megalithisch symbool: het wapen van Borger-Odoorn met daarop een hunebed.

De vraag is waarom in het ene land wel megalieten of andere prehistorische relicten in een gemeentewapen worden afgebeeld en in een ander land niet. Duidelijk is, dat juist in gebieden met veel archeologische overblijfselen zoals dolmens en menhirs, ook de gemeentewapens met deze megalithische bouwwerken versierd worden (uitzondering: Denemarken). Buiten deze archeologisch rijke gebieden ontbreken dergelijke uitingen geheel.

De meeste van de aangetroffen gemeentewapens zijn veelal in het begin van de 20e eeuw ontworpen. Het afbeelden van megalieten op gemeentewapens en vlaggen moet op dat moment een bijna collectieve wens van de overheden zijn geweest.

Enkele Franse wapenschilden

In die tijd lieten gemeenten zowel in Frankrijk, Duitsland en Nederland (Drenthe) hun eigen wapen ontwerpen en zo ontstonden de ‘moderne’ gemeentewapens. Hoewel er is getracht zich zoveel mogelijk te houden aan de heraldische voorschriften, zijn het meer logo’s, beeldmerken of reclameachtige uitingen van gemeenten. Dat neemt niet weg dat de wapenschilden vaak interessant vormgegeven zijn, prachtig kunstzinnig ontworpen en met een diepere gedachte bezield.

Aan de wapenschilden is het verleden van een gemeenschap af te lezen en met welke kenmerkende landschapselementen, agrarische of industriële activiteiten de inwoners zich associëren en naar buiten willen treden. Opname van een (pre)historisch element getuigt van historisch besef. Mensen zullen zich in deze gemeenten verbonden voelen met het verleden en met hun erfgoed. Anders waren deze wapenschilden niet op deze wijze tot stand gekomen.

Enkele Duitse wapenschilden

Overigens hebben deze ‘moderne’ gemeentewapens maar weinig van doen met het ontstaan van de heraldische wapens in de Middeleeuwen.  In die tijd moesten ridders duidelijk laten zien wie zich bevond achter harnas, helm en schild, en tot welke familie of partij men behoorde. Dat werd aangegeven met kleuren en duidelijk herkenbare symbolen op de schilden. Deze versieringen op de wapenschilden werden de emblemen voor adellijke families. We noemen dat familiewapens.

Enkele gemeentewapens uit Portugal

Deze bijdrage is in een iets andere redactionele vorm met aanvulling verschenen in het tijdschrift De Spieker van de Drents Prehistorische Vereniging, december 2019, zie ook www.dpv.nu