Projectcode 734
Onderzoek Brandwijkse donk.
Op 19 maart 2017 brandde op de Brandwijkse donk een 200 jaar oude boerderij tot op de grond toe af. Al snel werden er plannen gemaakt om de boerderij te herbouwen en op 9 mei 2018 werd door de gemeente Molenwaard een omgevingsvergunning verleend voor het bouwen van een woning met overdekt zwembad. Op het bouwterrein was een enorme bouwput uitgegraven in de donk, met een diepte van 3 meter voor de aanleg van een ondergrondse ontspanningsruimte. In de omgevingsvergunning stond een bepaling dat de bovenste meter donkzand uit de bouwput apart gelegd moest worden, zodat de AWN dit zand kon zeven.
De Brandwijkse donk is een pleistocene zandheuvel even ten noorden van Brandwijk en is met een hoogte van ca. 4,7 m + mv de op èèn na hoogste donk van de Alblasserwaard.
Onderzoek uit het verleden had aangetoond, dat de Brandwijkse donk in de Nieuwe Steentijd al werd bewoond of bezocht, maar er is nooit een opgraving geweest. Uit historische bronnen is wel bekend, dat de donk in de veertiende eeuw met zekerheid werd bewoond. Ook is bekend dat er in de late middeleeuwen op het hoogste punt van de donk een klooster heeft gestaan. Omstreeks 1424 werd met de bouw van het klooster begonnen. Een groep monniken uit Schoonhoven verhuisde naar Brandwijk, in eerste instantie waarschijnlijk vooral diegenen die het land bewerkten. Het klooster stond toen bekend onder verschillende namen: Maria ter Donck, Hemsdonck, afgeleid van de Hem bij Schoonhoven en Sint Maartensdonk, vanwege de jaarlijkse Cijns die op Sint Maartensdag aan de graaf van Nassau betaald moest worden. Het klooster op de Donk werd bewoond door monniken die behoorden tot de orde der Augustijnen.
Achterop het terrein lag een enorme berg zand van ca. 200 m3, klaar om onderzocht te worden. Het is natuurlijk onmogelijk om zo’n grote hoeveelheid zand te zeven in de betrekkelijk korte tijd, die we tot onze beschikking hadden. Van tevoren hadden we een zeef gemaakt van 1x1m, bespannen met metaalgaas met een maaswijdte van 5mm. Na ongeveer een uur in de gestadig neervallende regen de ene schep zand na de andere te hebben gezeefd was het resultaat nog niet om blij van te worden.
Veel schelpjes, wat botfragmenten en enkele stukjes vuursteen, maar geen pijlpunten.
Daarop besloten we de tactiek te veranderen en de berg visueel af te zoeken naar grotere fragmenten aardewerk e.d. Dat had meer succes, want de berg zand lag bezaaid met scherven geglazuurd aardewerk van na 1500, maar ook steengoed uit de 15e eeuw, uit de tijd van het klooster dus. En ook veel dierlijk botmateriaal met hak- en snijsporen. (slachtafval van het klooster?)
Momenteel liggen de vondsten afkomstig van de donk opgeslagen in ons depot.
Dit project moet nog worden uitgewerkt.
Projectcode 705
Onderzoek Westeinde 46, Oud Alblas, Molenlanden.
In juni 2015 was de nieuwbouw van een woning voor aannemer Damsteegt in volle gang.
Op een locatie aan de zuidelijke Alblasoever verrees een riante woning met inpandige garage onder maaiveld niveau. Voor de aanleg van de ondergrondse garage werd een enorme hoeveelheid aarde uitgegraven en verspreid over het naastgelegen terrein.
Enkele leden van onze afdeling hebben uit deze stortgrond emmers vol scherven aardewerk verzameld, die in de werkruimte liggen opgeslagen wachtend om beschreven te worden.
Dit project moet nog worden uitgewerkt.
Projectcode 745
Inheemse nederzetting uit de romeinse tijd te Baanhoek-west
Eind augustus 2021 hebben drie tieners uit Sliedrecht op het plangebied Baanhoek-west te Sliedrecht bij het zoeken met een metaaldetector in stortgrond, op het nog niet omheinde terrein, als bijvondst vele scherven aardewerk gevonden. De jongens deden vondsten waaruit blijkt dat er rond het begin van de jaartelling, in de Romeinse tijd, al een nederzetting moet zijn geweest op de plaats waar nu het dorp Sliedrecht ligt.
v.l.n.r. Philip Bassa, Josia van Meerendonk, Thomas Ebert en Daniel van Meerendonk
De stortgrond is afkomstig van het verbreden van een bestaande sloot aan de Intermezzo ten westen van de spoordijk. Bij navraag op diverse fora op het internet kwamen ze tot de conclusie dat de scherven een Romeinse oorsprong hadden. Na contact opgenomen te hebben met het Sliedrechts Museum, werden de jongens doorverwezen naar de AWN.
De sloot waar de grond uit afkomstig is
In september 2021 hebben enkele AWN-leden, na overleg met de projectleider van de bouw, een eerste onderzoek uitgevoerd in de genoemde stortgrond. Daarbij kwamen honderden scherven Romeins aardewerk tevoorschijn. Dit leidde tot de conclusie, dat dit wel eens een belangrijke archeologische vindplaats zou kunnen zijn. Na onderzoek in de archieven van de vereniging bleek, dat dwars door het plangebied een zgn. stroomrug loopt. Dit is een oude rivierbedding die eeuwen geleden verland is en door het inklinken van het omliggende veen een rug in het landschap heeft gevormd, die in de late ijzertijd en de Romeinse tijd bewoond is geweest. Op stroomruggen in Alblasserdam, Papendrecht en Arkel zijn in het verleden vergelijkbare nederzettingen uit de Romeinse tijd ontdekt. Het was dus zeer aannemelijk, dat op de locatie baanhoek-west ook een nederzetting uit de Romeinse tijd gevonden kon worden.
Enkele AWN-leden doorzoeken de stortgrond
Door de bouwwerkzaamheden was de kans groot, dat deze archeologische vindplaats onherstelbaar beschadigd of zelfs vernietigd kon worden. Daarom werd contact gezocht met de afdeling stadsarcheologie van de gemeente Dordrecht die in dit soort gevallen de AWN van advies dient. Ook werd een melding gedaan bij de provinciaal archeoloog. De afdeling stadsarcheologie heeft contact opgenomen met de betreffende ambtenaar van de gemeente Sliedrecht met het advies om een archeologisch onderzoek te (laten) doen.
Alle vondsten uitgestald
Alle gevonden materiaal ligt momenteel in de werkruimte van de AWN aan de Groenmarkt in Dordrecht. Scherven van potten, bekers en schalen, dierlijke botten van slachtvee, glaswerk, gesmede spijkers en fragmenten van een maalsteen. De scherven zijn inmiddels gewassen en gesorteerd en de jongens zijn bezig met het beschrijven van alle vondsten. Elk voorwerp krijgt een uniek nummer, een datering en een beschrijving van de herkomst en het gebruik.
Voorlopige conclusie is dat de vondsten dateren uit de 2e en 3e eeuw na Chr.
Gezien het grote aantal vondsten kunnen we concluderen dat er op deze locatie meerdere boerderijen moeten hebben gestaan, dus een echte nederzetting.
Een zeldzame vondst, een ijzeren pijlpunt
Bijzonder is de vondst van een metalen pijlpunt.
Maar hebben er dan ook Romeinen in de Alblasserwaard gewoond? Daar is nog geen sluitend bewijs voor gevonden. Dan rijst natuurlijk de vraag: hoe komt al dat Romeinse aardewerk dan hier terecht? Op de vruchtbare stroomruggen was het goed boeren. De oogsten waren groot en er was een overvloed aan vis en wild. Meer dan de inheemse boeren voor eigen gebruik nodig hadden. Dat bewijst ook de vondst van 3 spiekers (opslagplaatsen) die bij de Alblasserdamse nederzetting zijn gevonden.
Een opslagplaats voor voorraden een zgn. spieker
De Romeinse activiteiten speelden zich voornamelijk af in de castella (forten) langs de Limes, de noordgrens van het Romeinse rijk.
In elk groot castellum verbleven soms wel duizenden soldaten, die voor eigen gebruik producten verbouwden, maar dat was niet genoeg om alle monden te voeden. Romeinse, maar ook inheemse handelaren, trokken het achterland in om bij de inheemse boeren het Romeinse aardewerk te ruilen voor landbouwproducten, huiden, vlees en vis. Door deze ruilhandel is vrijwel zeker ook het Romeinse aardewerk in Baanhoek terecht gekomen.
We kunnen ook zien, dat er handel was tussen de nederzetting in Sliedrecht en het buitenland. Op èèn van de bodemfragmenten van een schaal is de stempel te zien van een pottenbakkerscentrum in Duitsland.
Dankzij de drie Sliedrechtse metaaldetectorzoekers, die de moeite namen om hun vondsten te melden, is er een nieuwe bladzijde toegevoegd aan de oudste archeologische geschiedenis van Sliedrecht en de Alblasserwaard. Hopelijk komt er nog een uitgebreid archeologisch onderzoek van deze vindplaats, zodat we iets meer te weten komen over wat zich hier allemaal heeft afgespeeld.
Eind november organiseert het Sliedrechts Museum in samenwerking met AWN Lek- en Merwestreek een tentoonstelling in het Sliedrechts Museum over de Romeinse tijd in de Alblasserwaard. Hier wordt dan ook een selectie van de vondsten uit Baanhoek-west tentoongesteld.