terug naar 1307
analyse
.
Het maakt misschien niet veel uit of je koeien haalt uit het land van Amstel of met het land van Amstel. En het woordbeeld van een littope of litcope is wellicht vrijwel identitiek. Als je zou begrijpen welk woord bedoeld is, is dat waarschijnlijk letterlijk de juiste lezing. En wat is er aan de hand met een alsteen?
En wat te denken van 184) (in 1307) op sinte Lauwerens avont was Bernd te Wesepe jeghen Dommecolven kinder alse te dingen , omdat si pande ghewert hadden mit wapender hant?
Of er een hoofdletter staat of niet, is op zich nog niet zo van belang. Wel of iets een naam is of niet. Of dat het bij een voornaam hoort maar geen achternaam is. Niet alles zal altijd absoluut te bepalen zijn. Maar goed, met een goede digitale vastlegging kan ieder naar eigen inzicht bepalen wat te denken.
Het document valt duidelijk in drie onderscheiden delen uiteen. Het heeft een goed doordachte indeling Er zijn per jaargang heel wat kladjes bijgehouden, die kundig zijn verwerkt. En zoals de foto van ons tekstgedeelte aantoont, goed nagekeken, gezien een toevoeging Rikosende soen bij het regeltje over Bussum. Of alles ook door één dezelfde hand is geschreven, zou digitalisering, of tenminste een kundig epigrafisch beschrijving kunnen uitmaken.
Het eerste jaar en het tweede jaar lijken subtiele verschillen te hebben in schrijfwijzen. Zou de klerk Jan het ene jaar dezelfde zijn als het volgende? Hebben deze klerken, althans de handen elders nog sporen achtergelaten? Genoeg uitdaging voor een toegewijd specialist.
Voor ons zijn enkele zaken echter meer pregnant dan de interpretatie van een woordbeeld. Sommige verschillen zijn te belangrijk niet genoemd te worden. Tevens dienen we een enkel woord te wijden aan wat er wel staat en niet.
.
Keveren?
Het kan geen kwestie van woordbeeld zijn tussen vijf letters of zeven. Groothe leest KEULEN, Smit KEVEREN. Welk kan het zijn. In de grote handelsstad kwamen jaarlijks honderden kogges aan. Kon het Uitermeer, later Naardermeer sowieso wel bereikt worden over zijn al snel hierna verzandende toegang op de Vecht. (Naarden stond nog op de oude plaats en in het noordoosten was zeker nog geen uitgang.)
Goed beschouwd mogen we er blind vanuit gaan dat de letters K E V L E N staan. Smit heeft dus gelezen KEV’LEN. en een beetje overenthousiast Keveren ervan gemaakt. Zijn voetnoot was op zich genoeg geweest. Normaal normaliseert Smit nooit plaatsnamen en met recht. Zeker bij oudste namen is het van belang te schrijven wat er staat. Uit respect voor geïnteresseerden maar ook omdat aan de eerste vermelding de afleiding ervan wordt geïnterpreteerd. Ook de eerst volgende namen zijn daarvoor van belang maar de oudste is nu eenmaal de oudste.
Welk van de twee? Bernd werkte ook buiten zijn gebied, zelfs buiten het Sticht. Het is zo ongeveer wel mogelijk dat de baljuw naar Keulen kon afreizen om een misdadiger Lude Thims als onderdaan te halen. Diplomatie was tenslotte wel zijn ding. Om iemand dáár thuis op te halen lijkt minder waarschijnlijk. En een kogge vol mensen lijkt ook niet voor de hand te liggen. Zeker niet dat een kogge diverse lieden even uit de grote stad ging halen.
Ook geeft Bernd meestal op als reizen meerdere dagen kostte. Er komen twee volle kogges voor. De reis naar het eigen Muiden kostte 41 schelling. Die naar Kevlen slechts 30 schelling. In dit geval ondanks het verschrijven van Smit dan toch maar met een kogge over het Naardemeer.
Kevlen, waar naar het noordwesten een berg aan de horizon te zien was. De berg van Muiderberg heet van oudsher Kavelberg, of genormaliseerd naar Bernds tijd mogelijk Kev’lrebergh.
Thims of Thuus of thuus mag het woordbeeld toekomstig maar uitmaken.
.
Zuidwende
In de literatuur wordt de Zidewinde op een achterdijk in de buurt van Weesp geplaatst. Bernd begeeft zich echter ook naar Eemnes voor werk. Het is dus ook zeer wel mogelijk dat hij geweest is op de Zuidwende bij Eemnes. In zijn tijd liep hier waarschijnlijk de weg uit het Gooiland naar Bunschoten. Vermoed kan worden dat aan het eind nabij de Eem er enig bewoning was.
.
Horsevorde
Smit, die het gaag dicht bij huis hield, mag misschien denken aan een streek bij Nederhorst den Berg. thans Dorssewaardpolder, vroeger Horstweerd. Het is niet onmogelijk dat Bernd letterlijk bij zijn residentie aan de Vecht om de hoek een bijeenkomst hield. Even verderop lag U(i)termeer, die hij ook heeft aangedaan.
Een voorde aan de Vecht is nergens bekend. Hij was twee dagen onderweg met 25 man en voert drie pond zestien schelling en negen penning op als kosten. Dan lijkt de Dorssewaardpolder erg vreemd. Waarschijnlijk is hij naar een plaats in het buitenland gereisd. Het is dan logischer een plaats ergens op of richting de Veluwe te denken.
.
Blaricum?
Wimmers & van Zweden beweren in hun zeer gelezen Archeologische en historisch-geografische elementen in een natuurgebied, 1992: “Uit deze periode is een rekening bewaard van Bernd van Dorenwerde, baljuw van Amstelland, over de jaren 1305-1307. In deze rekening worden de dorpen Blaricum, Bussum, Laren, Hilversum en “Wolfsbergen” voor het eerst genoemd.” We willen niet beweren dat zij dat uit hun duim hebben gezogen. Wel moeten we duidelijk constateren dat zij niet hun bronnen erop na hebben gelezen.
De eerste vermelding van Blaricum in de archieven dateert volgens dr. A.J.C. de Vrankrijker van 1343, hoewel er is gesuggereerd dat Blaricum al vóór de 10e eeuw bestond. De plaats werd toen Blarichem genoemd. De naam zou kunnen worden verklaard uit de samenstelling van de persoonsnaam Bladheri, met het achtervoegsel -inga en het woord heem (woonplaats). De aardrijkskundige woordenboeken geven verder nog de namen Blaercom, Blarikom en Blaren om het dorp aan te duiden.
Ook in 1382 wordt Blaricum in de archieven vermeld vanwege een overeenkomst over een stuk veengrond. Tevens komt het dorp ter sprake in een rechtszaak tegen een van de bewoners.
Blaricum kende een eigen dorpsbestuur. De rechtspraak werd in samenwerking met het naburige Laren uitgevoerd: beide dorpen vormden één gerecht waarbij de rechtszittingen bij toerbeurt in Blaricum en Laren werden gehouden. Rond 1400 kreeg het een eigen kerk.
.
overig onderzoek
De tekst blijkt geschikt voor velerlei onderzoek en hypotheses. Dat dit stukje ook hiertoe een aanzet mag zijn. Naast het tweemaal voorkomen van de zeedijk, kunnen bijvoorbeeld de vermeldingen van Ipensloot & Diemerdam, met hun zeesluizen ook tot de zeedijk gerekend worden.
Een ander soort beschouwing treffen wij aan in BIJDRAGEN GESCHIEDENIS VAN HET BISDOM VAN HAARLEM.24ste DEEL. HAARLEM, 1899.
“De kermis, zijnde het feest van kerkmis ,van kerkwijding, werd in ons Vaderland, en indien ik mij niet vergis ook daarbuiten, ingeluid op den eersten zondag na den dag waarop de kerk gewijd was. Hier begon zij op zondag na Sint Lambertusdag ,welke Heiligedag gevierd wordt den 17″ September. Nu lezen wij in eene rekening, van Bernd van den Dorenwerde, baljuw van Amstelland, ons medegedeeld in genoemde Kroniek, dat Bisschop Gwy den 15” en 16″ September 1306 te Amsterdam is geweest. Ofschoon in die rekening hoegenaamd van geen kerkwijding gesproken wordt ,zoo is het volstrekt niet verwerpelijk ,zoolang geen tegenbewijs bestaat ,dat de Bisschop van Utrecht ,die ,voor zoover mij uit archiefstukken bleek ,Amsterdam overigens nooit bezocht of bezocht heeft, uitsluitend voor de kerkwijding is overgekomen. Daar nu S. Lambertusdag in 1306 viel op zaterdag ,zoo is het best mogelijk dat op den dag vóór S. Lambertus de wijding heeft plaats gehad. De zaterdag toch is voor vele geestelijken, die pastoreele bediening hebben ,geen geschikte dag voor feestvieren, bovendien is het aannemelijk dat de Bisschop zondags weder in zijn bisschopsstad moest zijn ,hetgeen met het oog op de slechte wegen dier tijden eene onmogelijkheid was ,indien hij des zaterdags na de kerkwijding vertrok.”
.
statistieken
hoe vaak plaatsen genoemd, namen niet meegerekend
Tussen haakjes is inclusief dubbel vermeldingen
| Amstelland (Amstel & Vecht) | 5 | |
| Vechtstreek | ||
| Weesp | 40 | |
| Muiden | 16 | (17) |
| Loosdrecht | 8 | |
| Vreeland | 6 | (7) |
| Loenen | 5 | |
| Zulen (Zuilen, toch niet Zwolle) | 3 | |
| Zidewinde (bij Eemnes of Weesp?) | 2 | |
| Geinbrug | 1 | |
| aan ’t Gein | 1 | |
| Uitermeer | 1 | |
| Nichtevecht | 1 | |
| summa | 84 | |
| Amstelland buiten Vechtstreek | ||
| Amsterdam | 36 | |
| Diemen | 12 | (13) |
| Oude Amstel | 9 | |
| Amstelveen | 8 | |
| Bijlmermeer | 4 | |
| Nieuwe Amstel | 3 | |
| die marct van Amestel | 2 | |
| Ipensloot bij Amsterdam | 2 | |
| de Zeedyc | 2 | |
| Diemerdam | 1 | |
| Bijlmerbroek | 1 | |
| t IJ | 1 | |
| summa | 81 | |
| Summa summarum | 170 | |
| buitenland | ||
| Utrecht | 6 | |
| Dordrecht | 3 | |
| Niervart (Nieuwvaart?) | 2 | |
| Jutphaas | 2 | |
| Waterland | 2 | |
| Neude (Utrecht) | 1 | |
| Kuinre | 1 | |
| Zwedersgerecht Abcoude | 1 | |
| Mijdrecht prosdij St. Jan | 1 | |
| Gorinchem | 1 | |
| Nijvel | 1 | |
| Merlo (Meerlo?) | 1 | |
| Nieuwveen (in Holland) | 1 | |
| Horsevorde (Veluwe) | 1 | |
| Veluwe | 1 | |
| Holland | 1 | |
| summa | 26 | |
| Amstelland | 170 | 66,7% |
| Naardingland | 59 | 23,1% |
| buitenland | 26 | 10,2% |
| Summa totaliter | 255 |
.
.
bestuur
.
baluw & baljuwschap
intro 1305 baeliuscap van Amestel , sint dat hem myn here die biscop die baeliuscap beval
006 ende hem des baelius knapen vengen mitten scoute
intro 1306 in derselver baeliuscap in den jaren ons Heren dusent drie hondert ende sesse
092 Hier en binnen was Bernd also vele binder baeliuscap..
125 vander tyt dat hi baeliu ghemaket wart, dat was in den jaer ons Heren dusent drie hondert ende vive
130 bode dien myn here sende om die tuee baeliuwen van Waterland, Claus den Gribber ende Claus die Wael, dat si tot hem quamen tot Amestelredamme, te sciphure
intro 1307 Dit is vutgheven ende cost die Bernd ghedaen hevet binder baeliuscap , an goeden ghelde , in den jaren ons Heren dusent drie hondert ende sevene .
.
rechter
141 Item was Bernd ghereden tot Horsevorde jeghen den rechter van Velue ende tote Florans den onledeghen mit xxv manne , alse om ene soene te maken van enen dootslach die ghevallen was tuschen mins heren ‘ s biscops lande ende ‘ s graven land van Ghelre ,
verterde hi in tueen daghen iij £ xvij s . ix d .
klerk
035 Item Jans Clercs cleder , iiij £ x s
061 Item Jans Clercs linnen cleder , hosen , coucen ende scoen xl s.
094 sende Bernd Peter Hoechvliet , den Gruter ende sinen clerc te Narden te spreken
142 In den eersten Gillis clercs cleder , iiij £ x s.
.
schouten
001 te Narden , te besiene hoet in den lande stoede ende daer enen scoute te settene
002 te Muderberghe ende te Helfersem om die scepen ende omme die goede lude alse met hem te proeven wien hi daer best scoute sette
003 te Muden , daer enen scoute te setten
004 te Wesepe daer enen scoute te setten , ende sette daer enen , ende sette te Diemen enen scoute
006 te Muden ende dien ghewont hadde ende hem des baelius knapen vengen mitten scoute
007 tot Amestelredamme ende sette daer enen scoute
021 te Wesepe …venc mitten scoute ende mitten knapen die hi mit hem hadde ..brochten te Vredeland ,
025 te Wesepe , te Muden ende te Diemen , om die scouten elc mit tueen wisen luden tot hem te comen
054 tot Amestelredamme , te Diemen ende te Wesepe , om die scouten ..ter Ouder Amestel
065 te Emmenesse , ende wachte Florans den onledeghen , die daer sine scoute sende
085 die van Goyland ..Bernd daer mit xviij mannen ..verterde mitten scoute ende mitten scepen
098 in Goyland ..mitten scoute ende scepen die mit hem ghingen panden
102 te Muderberghe ende te Narden om die selve orbare an die scouten
106 in Goyland ..verterden si mitten scoute ende mitten scepen
113 te Wesepe om enen vrede te maken tuschen die van Diemen ende Arnout Scalen horen scoute
194 an die scouten te Wesepe , te Diemen , te Muden ende te Amestelredamme om die selve orbare
195 te Muderberghe , te Narden ende te Hilfercem an die scouten om die selve orbare
.
schepenen
002 te Muderberghe ende te Helfersem om die scepen ende omme die goede lude alse met hem te proeven wien hi daer best scoute sette
004 enen bode die haelde die scepen te Diemen
042 sende an die scepen van Wesepe, van Muden ende van Goyland hem daertoe te wisen..
045 te Hilfercem jeghen die scepen ende jeghen die beclaghet waren van den doden wive te spreken , dat si der zoene souden volghen die de here van Arkle seggen soude bi den goeden luden
047 tot Amstelredamme ende sette daer scepen
085 die van Goyland ..Bernd daer mit xviij mannen ..verterde mitten scoute ende mitten scepen
086 (in Goyland) mitten scepen
098 in Goyland ..mitten scoute ende scepen die mit hem ghingen panden
101enen bode die ghinc tot alsteen ..brochten die scepen te Wesepe over dat daghedinge dat Bernd hadde teghen die van Diemen
106 in Goyland ..verterden si mitten scoute ende mitten scepen
111 te Loenen ende dede die scepen van der Loesdrecht ordeel vten die si lange hadden onder ghehad
143 op die Loesdrecht alse die scepen doen hore ordeele te vten die si lange hadden onder ghehat
156 te Diemen jeghen die scepen op den dyc
177 te Wesepe jeghen die scepen ende den raet van den lande van Amestelle te spreken om slans orbare tots heren behoef
180 tot Amestelredamme ende dede die ordele luden die de scepen onder hadden
188 verterde hi mitten scepen
.
raad
177 te Wesepe jeghen die scepen ende den raet van den lande van Amestelle te spreken om slans orbare tots heren behoef
185 tot Amestelredamme , dat si horen raet jeghen hem senden souden alse omme goet dinc te spreken
186 wachte den raet van Amestelredamme dien hi ontboden hadde ende niet en quam
.
wijsheid
008 enen bode die liep om alsteen ende die wisheit van den lande mede te spreken
025 enen bode te Wesepe, te Muden ende te Diemen, om die scouten elc mit tueen wisen luden tot hem te comen
042 sende an die scepen van Wesepe , van Muden ende van Goyland hem daertoe te wisen
193 enen bode die liep om alsteen , dat hi quame tote Vredeland mit tueen van der wysheit van den lande Bernd te spreken
.
meent
040 doe hi die leemte zoende van den wive die Lambrecht Spiker scoet mit Willem van Cleve in die meente
067 was Bernd te Muden om die ghisele te spreken die beseghet waren van der meente , dat si te Vredelant in comen of men soudse bornen
122 Lambrecht Spiker tot sire zoene te helpe van den wive die hi scoet mit Willem van Cleve in der meente in des biscops dienst
.
alsteen
005 ter Nier Amestel te dingen met alsteen
008 enen bode die liep om alsteen ende die wisheit van den lande mede te spreken
101enen bode die ghinc tot alsteen ..brochten die scepen te Wesepe over dat daghedinge dat Bernd hadde teghen die van Diemen
193 enen bode die liep om alsteen , dat hi quame tote Vredeland mit tueen van der wysheit van den lande Bernd te spreken
.
goede en wijze lui
002 tueen knechten , die liepen te Muderberghe ende te Helfersem om die scepen ende omme die goede lude alse met hem te proeven wien hi daer best scoute sette
025 enen bode te Wesepe, te Muden ende te Diemen, om die scouten elc mit tueen wisen luden tot hem te comen
045 was Bernd te Hilfercem jeghen die scepen ende jeghen die beclaghet waren ..dat si der zoene souden volghen die de here van Arkle seggen soude bi den goeden luden
175 sende Bernd den Gruter te Diemen an die guede lude , dat si quamen tot myn here te Judefaes alse jeghen Arnout Scalen van horen tinste
.
parlement
129 in tueen reysen doe myn here die biscop ten parlemente reet jeghen den grave van Ghelre inder Noede
.
cogge & schip
034 was Bernd te Muden met enen cogge vol luden ende seide die zoene tusschen Janne van Zenicvelt ende Tideman van der Ha ende Janne den Wilden ende Oeschere ,
091 voer Bernd mit enen cogge vol luden te KeVlen ende sochte lude Thuus die hi gherne ghevangen hadde ende en vanter niet
130 bode dien myn here sende om die tuee baeliuwen van Waterland, Claus den Gribber ende Claus die Wael, dat si tot hem quamen tot Amestelredamme, te
133 doe Bernd was ghevaren te Gorenkom an den here van Arkel alse mit hem te spreken wat hem best dochte tuschen sine knapen ende die van Narden , want sys an myn here ghebleven waren ende borghe gheset hadden, verterde hi an coste ende an sciphure
215 ende dat coste te sciphure ende te verteren
.
.
Hilversum & Laren
002 te Muderberghe ende te Helfersem om die scepen ende omme die goede lude alse met hem te proeven wien hi daer best scoute sette
012 die wonde Willekin Alarts broeder van Hilfercem
045 was Bernd te Hilfercem jeghen die scepen ende jeghen die beclaghet waren van..
065 verterde des nachts te Hilfercem
077 sat Bernd te Hilfercem te rechte
105 was Bernd te Hilvercem ende venc den coster van Lare , omdat hi vacht
152 Bernd te Hilfercem daer Rolof Gherart Stipers broeder claghede met ere coerwonde
154 was Bernd te Hilfercem daer Danyl claghede mit ere coerwonde
166 was Bernd te Hilfercem ende leiden Peter Gherarts soen vredeloes, alse van Rolofs Stipers claghe
195 te Muderberghe , te Narden ende te Hilfercem an die scouten om die selve orbare
196 was Bernd te Hilfercem jeghen die van Narden , alse om den vrede te verclaren tuschen Goyland ende Emeland
.
Zijdewende (Zuidwend)
019 was Bernd te Wesepe ende maecte daer ene zoene van Claus Zidewint
066 was Bernd op der Zidewinde alse die zoene vort doen te gane van Dideric Hillen soens dode ende daer tontfane dat ander derdendeel van den ghelde ende bleef des nachts te Wesepe
073 was Bernd ter Zidewinde daer men mitter soene volvoer ende orvede dede van Dideric Hillen soens doot
.
dijk
038 was Bernt te Muden op den dyc ende dingede jeghen Jacob Scrivers erfname
095 was Bernd te Muden jeghen die ghene die zoden ghesleghen hadden in mijns. heren uterdyc
116 was Bernd ter Ouder Amstel ende seide daer ene zoene tuschen Jan Ruschen ende Jacob Ludolfs soen , omdat si op den Zeedyc vochten
145 was Bernd te Muden , alse te dingen jeghen luden dien hi an teech dat zoden gheslaghen hadden ins heren uterdijc
156 waren Ghisebrecht ende Henric te Diemen jeghen die scepen op den dyc
160 was Bernd te Wesepe , alse te dinghen jeghen die van der Bindelmere , om dat si niet en quamen op den dyc alsi gheboden waren
167was Bernd te Wesepe , daer hi over een droech jeghen die van der Bindelmere , wat si myn here gheven souden , omdat si niet up horen dyc en quamen
183 waren Henric van den Dorenwerde ende Ghisebrecht vten Wilghen mit Bernds knapen op den Zeedyc dien te bestaden ende doen te maken
197 was Bernd te Muderberghe daer Peter Butendycs soen claghede mit sire coerwonde
.
sluizen en zeewerken
047 was Bernd tot Amstelredamme ende sette daer scepen ende besach die slusen
069 worden vier waterlander ghevangen die vochten up Eppensloet , daer Bernd des nachts omme reet ende dedse hoeden ende des andren daghes bringhen te Vredeland
084 was Bernd te Diemerdam jeghen smale Ghisen ende sine hulpers die mit hem verdreven waren
093 was Bernd up Eppensloet jeghen smale Ghisen ende ontfenc daer die borchtuchte alse an myn heren te bliven van Diderics dode van Cleve, ende voer vort op Amestelredam
124 sende myn here die biscop Bernde te IJ stonden te Nien Vene ter kerke in Holland om ene zoene te maken tuschen heren Dideric van Outshorne op die ene side ende die van Amestelreland up die ander side
.
brug
011 was Bernd jeghen Willem van Spaengen ter Gheyne brugge ende versoenden den dootslach van Dideric Hillen soen , doe bleef hi des nachts te Wesepe
.
markt en kooplieden
103 sende Bernd Henric sinen broeder ende Ghisebrecht vten Wilghen tot Amestelredamme alse om Didekens Mercemans goet te eyghen vor dat ghelt dat hi den here sculdich was
117 was Bernd te Wesepe ende waende daer ghevangen hebben Alebrecht Goyers soen , omdat hi vule botter ter market brochte tUtrecht
121 in jaren ons Heren dusent drie hondert ende sesse in die marct van Amestel te hoeden
127 binnen der tyt dat myn here die biscop te Zulen lach ende hi Bernd ontboden hadde alse die lude te warven van Midrecht van Gherart Ments suster dode , ende die van Goyland van den doden wive , ende Didekin die merceman van Amestelredamme ende ander orbare die hem myn here bevolen hadde
173 ter selver tijt wart Wilkin Mercemans kint van Narden up der Loesdrecht doot ghemalen , dat die van Narden mit wapender hand halen wilden , daer hem Bernd jeghen sette mit luden
181 doe die van Amestelredamme vochten tot Amestel in die marct jeghen Henric van den Dorenwerde ende Bernds knapen ende men an beiden siden versamende al den nacht , wart Ghisebrecht vten Wilghen een perd doot ghereden
205 jeghen Ghisebrecht den merceman
.
koster
105 was Bernd te Hilvercem ende venc den coster van Lare , omdat hi vacht
204 jeghen Dideric den coster
218 Dideric die coster viij vimmen stroes
.
turf
076 was Bernd te Muderberghe te dinge jeghen Hanneken Zwarts soen , om dat hi torf wech voerde over besettinge
104 was Bernd te Narden , ende seghede daer die zoene van Hanneken Zivarts soen , om dat hy torf wech voerde over beset
.
.