MAART 2020

Bronzen Speerpunt gevonden op de Hollandse Rading

Vondst van het Jaar 2020

Deze eerste onderscheiding van AWN Naerdincklant is zeer terecht gegaan naar Niels Kampert, de gelukkige vinder. Een leuk stukje in de krant zal nog worden vervolgd door menig wetenschappelijk studie. Een zeer bijzonder vondst. Een toevalstreffer.

Zeer bijzondere vondsten zijn eigenlijk altijd toevalstreffers, als je ze zou verwachten waren ze allang een keer gevonden. In het Naerdincklant zijn enkele vergelijkbare vondsten gedaan, allen uniek voor onze archeologie.

Van een tongdolkje gevonden in een grafheuvel bij Laren weet je dat die vanwege die grafheuvel daar heeft gelegen. De sierbijl die vlak bij de Hollandse Rading, bij de Hoorneboegse berg is gevonden, lijkt zonder verdere context daar begraven. Deze lijkt nieuw en ongebruikt aan de berg te zijn toevertrouwd. Misschien was het ook nooit de bedoeling de bijl te gebruiken. Bewust begraven, denken we. Hoe zou het anders kunnen? Naar een reden moeten wij gissen. Misschien was hier een bronnetje ooit of heeft men bij ingebruikname of verovering van de omgeving de natuurkrachten goed willen stemmen. Deze objecten herinneren aan een bovenlokale materiële cultuur. We veronderstellen een zeer zelfvoorzienend gemeenschap waar toch luxe objecten en grondstoffen over grote afstanden werden uitgewisseld. Een Europees cultuur.

Niels Kampert is een gelukkige vinder. En Naerdinklant is gelukkig met de vondst. We hebben ook geluk dat Niels er niets zelf aan heeft schoongemaakt. En dat hij het op zijn social media postte en dit op de rijksuniversiteit Groningen werd opgemerkt. Zij hebben kunnen onderzoeken en netjes schoonmaken. Er kan nu verdere studie plaatsvinden. Onze archeologie is er een stuk rijker op geworden. We hopen het voor het publiek tentoongesteld te krijgen. En nog veel meer erover te vertellen. Onderzoeken lopen..

In elk geval volgt hier wat we tot nu weten.

De steel was van hazelaar. In de schacht is een restant hiervan teruggevonden. Hierdoor kunnen wij organisch archeologie erop los laten. Dit is alweer bijzonder. Een C-14 maakt het mogelijk de tijdstip wanneer de steel gemaakt is te schatten. Met 95,4% zekerheid is gemeten dat die tussen 1188 en 946 voor het begin van onze jaartelling gesneden is. Dat komt overeen met 2-σ statistische zekerheid. C-14 levert alleen statistische zekerheid. 1 op 20 kans dat het of iets ouder of iets jonger zou zijn. Maar de kans hier eeuwen naast te zitten is uiterst klein.

.

Er wordt dankzij deze organische resten ook onderzoek gedaan naar stuifmeelpollen dat met de hazelaar mee is ingesloten. Nauwelijks waar te nemen deeltjes die overal in de omgeving van de producerende planten rondhangen en neerslaan. En zeer duurzaam blijken, na duizenden jaren worden teruggevonden. Wellicht genoeg om vanuit die schachtrestanten een beeld te vormen van het landschap waarin deze luxe speerpunt van steel werd voorzien.

Waar de speerpunt gemaakt is, is nog onbekend. Mogelijk is het lokaal gemaakt uit geïmporteerd brons. Hij kan ook kant en klaar uit de Alpen gekomen zijn, waar een centrum van productie geweest moet zijn. Maar we kunnen nu reeds vermoeden dat er geen Alpen pollen uit de schacht zal komen. We weten namelijk dat de speer ooit hersteld is.

Onze speerpunt heeft drie gaatjes. De gaatjes zullen gediend hebben om de steel te klemmen. We kunnen vermoeden dat twee tegenover elkaar in elk geval oorspronkelijk zijn. Van die derde is dat niet duidelijk, al is het heel goed mogelijk. Dit laatste gaatje laat echter een spoor zien van een krachtvolle klap erop. Het is een beetje ingedeukt. En daar gaat het om. Het is bewijs voor een restauratie. En als de speer gerestaureerd is, is hij waarschijnlijk ook gebruikt.

Een object van zulk hoge status dat ook gebruikt is, maakt de vondst nog bijzonderder. Er is ook jammer genoeg een stukje van de rand van de punt afgebroken. En Niels heeft verzekerd dat er op de vondstplaats helemaal niets metallisch meer te vinden was. Ons object heeft dus een gebruiksgeschiedenis.

Doordat zo voorzichtig met de vondst is omgegaan en deze zo goed geconserveerd is door Gert van Oortmerssen van de RUG, is het wellicht mogelijk meer van die geschiedenis te ontdekken. Hoe de kleine krasjes op zo’n speerpunt ontstaan.

.

Enkele krassen lijken echter zonder meer bewust aangebracht. Wat kunnen we erover zeggen? We weten niet of de maker, schenker, gebruiker of bijvoorbeeld een priesteres deze heeft aangebracht. Hoorden ze bij het object of bij de familie rond deze speer? Of heeft de eigenaar ze voor zijn plezier opgebracht? Wie ze ook heeft aangebracht, die had goede ogen en een stevig hand. ze zijn slechts enkel millimeters groot. En wat ze ook precies betekenen, ze geven een glimp in het geestesleven 3000 jaar geleden. Dat is altijd bijzonder. En een hoog status gebruiksobject met een eigen gebruiksgeschiedenis dat iets vertelt over zijn fysieke omgeving en iets over het geestesleven van de cultuur die het voortbracht maakt het zéér, zéér bijzonder.

Tot slot blijft de vraag hoe het op de vondstplaats terecht is gekomen. Van grafvondsten kunnen we het vermoeden, al kunnen objecten latere bijzettingen zijn of desnoods voor ingebruikname zijn neergelegd. Van die sierbijl van de Hoorneboeg kunnen we niet voorstellen dat die niet bewust is neergelegd. Dus het was de bedoeling dat die daar lag, al weten we niet precies waarom.

Wellicht bergt de vondstplaats van de speerpunt nog meer informatie. Voor de detectorist is de rol uitgespeeld hier. Beter ter zijner tijd met de grootste omzichtigheid de precieze plaats onderzoeken. Dat het dus wellicht ook bewust daar is neergelegd. Indien de punt in de strijd hier is beland, de eigenaar niet in staat bleek hem op te halen, een tegenstander niet bewust van zijn waardevolle buit. Of was de eigenaar ver van huis daar gestorven zonder dat zijn bekenden hem of de speer konden terugvinden?

Die speerpunt vertegenwoordigde een veel te grote waarde om zomaar te laten liggen. Er moeten op zich veel meer luxe bronzen speerpunten zijn geweest. Ze zullen vrijwel allemaal zijn opgebruikt en kapot of versleten vanwege hun brons zijn hergebruikt. Wonder van metaal over steen, dat het steeds opnieuw gebruikt kan worden. En een of ander gelukkig toeval heeft dit object uit die kringloop gehaald en het overgeplant naar de 21ste eeuw. Het kan verkeren.