Een kwart eeuw Nederlandse archeologie in het zonnetje

Met de grote zomertentoonstelling ‘Boven het maaiveld’ zet het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een kwart eeuw Nederlandse archeologie in het zonnetje. Te zien zijn meer dan 500 vondsten uit ruim 200 vindplaatsen in Nederland en het Caribisch gebied: een prachtig overzicht van archeologische ontdekkingen uit de periode 2000-2025.

Iconische vondsten en verrassende ontdekkingen

De tentoonstelling toont een fascinerend scala aan archeologische schatten. Bezoekers komen oog in oog te staan met iconische vondsten zoals ‘Barry’, het scheepsbeeld dat bij Texel uit zee werd gevist, en ‘Krijn’, de eerste Nederlandse Neanderthaler. Maar ook minder bekende, minstens zo fascinerende bodemvondsten krijgen een podium: de oudste sok van Europa, een Romeins aspergemesje, een Japans porseleinen bordje uit een beerput in Vlissingen en een roodstenen hanger uit Bonaire.

Deze voorwerpen vertellen elk hun eigen verhaal over het leven in Nederland door de eeuwen heen. Ze laten zien hoe archeologie ons helpt om onze geschiedenis te begrijpen, van de eerste bewoners van ons land tot de meer recente verleden.

Grote opgravingsprojecten in de schijnwerpers

Ook de grote opgravingsprojecten komen uitgebreid aan bod. Denk aan de prehistorische zonnekalender van Tiel, die laat zien hoe onze voorouders al duizenden jaren geleden de sterren bestudeerden, of het 15de-eeuwse koggeschip uit de IJssel, dat een uniek inkijkje geeft in de middeleeuwse scheepvaart en handel.

Deze projecten illustreren niet alleen de rijkdom van ons archeologisch erfgoed, maar ook de complexiteit en het teamwork dat bij moderne opgravingen komt kijken.

Waardering voor alle opgravers

De tentoonstelling besteedt terecht volop aandacht aan de verschillende opgravers die dit alles mogelijk maken. Van overheidsinstanties en commerciële archeologische bedrijven tot detectorzoekers en vrijwilligers – zij allen dragen bij aan het blootleggen van onze gedeelde geschiedenis.

Het belang van amateur-archeologie komt hier prachtig naar voren. Amateur-archeologen, detectorzoekers en vrijwilligers hebben een cruciale rol gespeeld in vele van de tentoongestelde ontdekkingen. Zij zijn vaak de eerste ogen die een bijzondere vondst spotten, werken nauw samen met professionele archeologen en dragen bij aan het bewaren van ons cultureel erfgoed. Hun lokale kennis, enthousiasme en tijd maken het verschil tussen een vondst die voor altijd verloren gaat en een object dat onze kennis van het verleden verrijkt.

Op een fotowand tonen zo’n veertig vinders trots ‘hun’ eigen vondst, wat de persoonlijke betrokkenheid en passie voor archeologie mooi illustreert. Deze foto’s laten zien dat archeologie niet alleen het domein is van professionals, maar een gedeelde verantwoordelijkheid waarbij burgers een waardevolle bijdrage leveren aan ons begrip van de geschiedenis.

Wat maakt een vondst waardevol?

Door de hele tentoonstelling loopt de centrale vraag: Wat maakt een vondst waardevol? Sommige worden wereldnieuws, andere zijn van wetenschappelijk belang of uniek in hun soort. Weer andere objecten vallen op vanwege hun ambachtelijke maakwijze of zijn de persoonlijke favoriet van een archeoloog. Soms is juist de vindplaats opmerkelijk: waarom lagen er leeuwenbotten op het Binnenhof in Den Haag? En hoe belandde een orka-bot in de slotgracht van een kasteel?

Bezoekers worden uitgenodigd om mee te filosoferen over welke objecten er voor hen persoonlijk ‘boven het maaiveld uitsteken’ en kunnen stemmen op wat zij een waardevolle of juist waardeloze vondst vinden.

Een stroomversnelling in de archeologie

De afgelopen 25 jaar is de archeologie in Nederland in een stroomversnelling geraakt en enorm in belangstelling gegroeid, zowel bij opgravers als bij het grote publiek. Sinds 2000 zijn er meer opgravingen en vondsten gedaan dan ooit. Dit komt onder meer door strengere wetgeving die cultureel erfgoed beter beschermt, bijvoorbeeld wanneer archeologische locaties bedreigd worden door bouwprojecten.

Daarnaast hebben geavanceerde onderzoekstechnieken een enorme kenniswinst opgeleverd. Dankzij verfijnde natuurkundige, chemische en microscopische analyses kunnen vondsten nu tot in de kleinste details worden onderzocht. DNA- en isotopenonderzoek bieden nieuwe perspectieven op thema’s als identiteit, gender- en statusverschillen. Digitalisering heeft het verwerken en documenteren van gegevens efficiënter dan ooit gemaakt.

Interactieve beleving

De tentoonstelling biedt meer dan alleen vitrines met objecten. Video’s en een ‘laboratorium’ geven een kijkje in het werk van de archeoloog en moderne onderzoekstechnieken. Bezoekers kunnen nadenken over de kwetsbaarheid van archeologie en vraagstukken als ‘Van wie is de jurk van Texel?’. De sprankelende en verrassende vormgeving maakt van het bezoek een echte belevenis.

Praktische informatie

Wanneer: 23 april tot en met 7 september 2025
Waar: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
Meer informatie: www.rmo.nl/bovenhetmaaiveld

Deze tentoonstelling is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in Nederlandse geschiedenis en archeologie. Het is een feest der herkenning vol verrassingen dat laat zien hoe rijk en divers ons archeologisch erfgoed is.