Archeologische monumenten
Archeologische Monumenten zijn de locaties waarvan bekend is dat in de grond (in situ) archeologische resten aanwezig zijn. Het zijn volgens de omschrijving uit de Monumentenwet:
… zaken welke van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarden.
- Monumentenwet
(Zie ook: monumentenwet onder wetgeving)
Wettelijk beschermde en onbeschermde monumenten
Een deel van deze monumenten is aangewezen als Rijksmonument. Daarmee zijn ze wettelijk beschermd. Er mag, zonder vergunning, niets aan die monumenten verstoord of veranderd worden. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) beslist over een te verlenen vergunning.
Ook gemeenten kunnen gebieden aanwijzen als Gemeentelijk Monumenten dan is een vergunning van de gemeente nodig voor bodemingrepen of wijzigingen. De meeste archeologische monumenten hebben echter die beschermde status niet. Bescherming moet dan geregeld worden via bestemmingsplannen. Alle archeologische monumenten, beschermd en onbeschermd, zijn te vinden op de Archeologische Monumentenkaart. Deze is opgenomen in provinciale en gemeentelijke archeologiekaarten, via de website van de RCE of te vinden via https://www.atlasleefomgeving.nl Kies vervolgens het tabblad “Kijk en vergelijk” en selecteer in het thema Cultureel Erfgoed de Archeologische Monumentenkaart.
Fysieke bescherming
Bescherming tegen bodemingrepen en veranderingen is slechts één deel van de bescherming. De fysieke omgeving, oftewel de bodemcondities, zijn zeker zo belangrijk voor behoud. Tal van factoren kunnen van invloed zijn op de bewaarcondities in de bodem. Zoals veranderingen in het grondwaterpeil, veranderingen in het bodemgebruik, aanleg van infrastructuur en bouwwerken in de directe omgeving, fysieke en natuurlijke bodemprocessen. Er is nog weinig bekend over sluipende aantasting van archeologische vindplaatsen. Dat vraagt extra aandacht. Bij een besluit voor behoud in situ zou steeds onderzocht moeten worden wat de bodemomstandigheden zijn voor behoud en moeten de ontwikkelingen worden gemonitord. Op de website van SIKB zijn leidraden en brochures te vinden voor het beschrijven, beschermen en volgen van de fysieke kwaliteit van archeologische vindplaatsen.
Meewerken aan onderhoud archeologische monumenten
Beschermde archeologische Rijks- en gemeentelijke monumenten zijn voor een groot deel in bezit van natuurorganisaties en particulieren. Zij zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van die monumenten zoals het terrein vrijhouden van ongewenste begroeiing.